Sultan Memduh Hz.

        Asıl adı Mahmut olan Sultan Memduh Hz. Hicri 1174, Miladi 1761 senesinde, Zilka de Ayı’nın 20. günü Cumartesi gecesinde Tillo’da doğmuştur. Önceleri anne ve babasının terbiyesi altında büyüdü. Genç yaşta dedesi İsmail Fakirullah Hz.’nin halifesi olan İbrahi m Hakkı Hz.’nin yanında sarf, nahiv, tefsir, hadis ve fıkıh gibi pek çok dini ilimleri okudu.

        Tasavvufi alanda da özellikle büyük dedesi İsmail Fakirullah Hz.’nin marifet ve nur ların güzelliğini, hikmet ve esrarın kaynaklarını içeren tarikatına bağlı kalıp, hizmet etme kle meşgul oldu. Kısa süre içinde, hocaları İbrahim Hakkı Hz. ve aynı zamanda amcası ol an Şeyh Mustafa Hz.’nin manevi terbiyesi ile, İbrahim Hakkı Hz. tarafından “Memduh” yani “Övülmüş” lakabını kazanacağını müşdeledi. İlim, irfan ve irşad’ı sayesinde ünü dü nyanın her yerine yayılmış ve kendisini görmek isteyen insanlar her yerden Tillo’ya akın etmeye başlamıştır. Tarikatı, dedesi Şeyh İsmail Fakirullah Hz.’nin “Uveysiyye” tarika tına dayanır.

        Sultan Memduh Hz.’nin zevcesi kendisi gibi Velayet Makamı’na yükselmiş olan Zemzem’il-Hassa’dır.

        Büyük Veli Sultan Memduh Hz. alemde elde ettiği kemalat ile 47.000 beyitlik bir di van yazmıştır. Değeri ölçülmeyecek kadar kıymetli olan bu eser tasavvufi olup, Arapça, Farsça ve Türkçe’dir.

        Hicri 1263, Miladi 1847 senesinde Dar-ı Fenâdan Dar-ı Bekâya irtihal eden Sultan Memduh Hz.’nin kabri İlçe’de kendi ismiyle anılan Sultan Memduh Türbesi’ndedir.

        Türbe,Tillo’da yüksek bir sırttadır. 1830 yılında Sultan Memduh Hz. tarafından oğlu Şeyh Abdurrahman için yaptırılmış, kendiside aynı türbede defnedilmiştir.

Şeyh Hamza El-Kebir Hz

     Doğum tarihi bilinmemektedir. Hıms Vilayeti’ne bağlı Tedmur denilen yerden gelmiş tir. Soyu büyük Sahabi Halid Bin Velid’e (R.A.) dayanır. Babaları Ebu Said-i Mağzuni, Hicri 470, Miladi 1077 ile Hicri 561, Miladi 1166 yılları arasında yaşayan Abdülkadir Geylani Hz.’ne muasır olmuş, hatta birbirlerine karşılık ders vermişlerdir.

     Başta İsmail Fakirullah Hz.’nin tespiti olmak üzere tevatürle sabit olan O’nun büyük velayeti ve “Kutb’ul Aktab” makamına ulaşmış, Tillo’nun başta gelen velilerinden biri olmuştur. Tarikatı “Hamzaviyye” tarikatıdır. 12 erkek çocuğu olmuştur. Bunların hesi velayet makamına müşerref olmuşlardır.

     Şeyh Hamza El-Kebir Hz.Hicri 669, Miladi 1271 tarihinde vefat etmiştir. Kabri şerifi Tillo’da keni adına yaptırılan türbededir.

Şeyh Mücahid

     Asıl adı İbrahim olan Şeyh Mücahid Hz. Kutb’ul Aktab Şeyh Hamza El-Kebir Hz.’nin oğludur. Doğum tarihi bilinmeyen Şeyh İbrahim El-Mücahid Hz. Tillo’da dünyaya gelmiş ve babası gibi Velayet Makamı’na yükselmiştir.

     İbrahim Hakkı Hz. eserlerinde O’nun çok sayıdaki kerametlerinden bahsetmiştir. Div anı olduğu söylenmektedir. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde kendisi hakkında master çalışması yapılmıştır. Soyu oğlu Şeyh Hasan yoluyla devam etmektedir.

     Şeyh İbrahim El-Mücahid Hz. Hicri 660, Miladi 1262 senesinde babasından önce Till o’da vefat etmiştir. İlçe’de adına yapılmış olan türbede metfundur. Halen İlçe’de onun so yundan gelen aileler ve adını taşıyan bir mahalle mevcuttur.

Zemzem'il Hassa 

     Doğum tarihi 1765, Vefat tarihi ise 1852 yıllarıdır. Şeyh Mustafa Fani Hz.’nin kızıdır. Sultan Memduh Hz.’nin eşidir. Kendisine has divanı vardır. Yaşantısı ibadet ve zikir ile geçmiştir. Sultan Memduh Hz. Türbesi’nde metfundur.

     1890 yılında Tillo’ya gelen Bediüzzaman, Kubbe-i Hasiye denilen bu kubbede tek başı na kalarak Kamus-u Okyanus adlı lügatı babu’s-sin’e kadar (1.155 sahife) ezberlemiştir. Bu arada kardeşi Mehmet’in getirdiği yemeğin tanelerini karıncalara verip, suyuna da ekmeğini batırarak yermiş. “Neden böyle yapıyorsun?” diyenlere Bediüzzaman: “Karıncaların içtimai hayatlarında malikiyet, çalışkanlık, yardımlaşma ve vazifeşinaslık var. Ben bunu gördüğüm için bunların Cumhuriyetçi oluşlarına mükafaaten kendilerine yardım etmek istiyorum.” diye cevap verir.

Şeyh Muhammed El Hazin

      Şeyh Muhammed El-Hazin Miladi 1820 yıllarında Siirt’ten 10 Km. Aydınlara 8 Km. Mesafedeki Dereyamaç (Fersaf) Köyü’nde dünyaya gelmiştir. Dereyamaç’a Aydınlar İlçesi’ne giden yol ayrımından gidilmektedir.

    Şeyh Muhammed El-Hazin Hz. genç yaşta Irak’a Şeyh Osman’ın yanına ilim tahsiline gider. Siirt’e döndüğünde Ulu Cami’de va’az ve nasihatlara başlar.Hicri 1308, Miladi 1891 yılında vefat eder. Fersaf’ta (Dereyamaç Köyü) bulunan türbesi halk tarafından ziyaret edilmektedir.

     Şeyl-ül Hazil Hz. hayatta iken, türbesinin yerini göstererek Halid Bin Velid’in (R.A.) savaş sırasında çadırını buraya kurduğunu söylediği rivayet edilir. Türbenin yapımı sıra sında toprağın altında birkaç ok ve kıvırcık saçlı bir şehit bulunmuştur.

Şeyh Ebü'l Vefa Hz.

      Ebü’l Vefa Hz. Abdülkadir Geylani zamanında yaşamış, Şeyh Memduh Şembeği’den tarikat alan Ebü’l Vefa Veli olmadan önce yol kesermiş, Şeyh Şembeği “Tövbe etsin” diye haber göndermesinden sonra yağma ettiği malları ve hayvanları geri verir ve tövbe eder, ondan sonra Allah yolundan bir adım ayrılmaz.

     Şehrin girişinde bir arsada etrafı lahit benzeri bir taşla benzeri çevrili, üstü açık bir tür bede metfundur. Sonradan türbenin bulunduğu arsada büyükçe bir cami inşa edilmiştir.

Molla Halil Hz.

      Üstad Siirt’li Molla Halil, Hz. Ömer (R.A.) sülalesinden olup, Hicri 1267, Miladi 1757 yılında Hizan’ın Gulpik Köyü’nde tevellüt etmiştir. Babası Molla Hüseyin’dir. Şeyh Halit Hacı Hüseyin, Şeyh İzzettin, Hacı Hüseyin, Molla Yusuf, Şeyh Musa Ez Zuli (Zuli tarika tı’nın reisi) yoluyla soyu Hz. Ömer (R.A.)’ya ulaşır. Eserleri, değerli bir Alim ve yüksek bir zat olduğunun delilidir. Üstad Molla Halil, tahsilinin ilk yıllarında babası,Molla Hasan ’ın vasıtasıyla Marifetname sahibi İbrahim Hakkı Hz.’nin duasına mazhar olmuştur. Tah silini şark alimlerinden, Molla Mahmud-u Umeydi’nin yanında tamamladıktan sonra Siirt ’e gelmiştir. Hayatının geri kalan kısmı eser yazmak, yaymak ve talebelere ders vermek le geçmiştir. Aynı zamanda tarikat ile meşgul olmuş, Kadiri Tarikatı’nın meşhur keramet sahibi Irak’lı Ahmed Reşidi’nin mensubudur.

      Bu kısa hayatı, Bursalı Tahir’in “Osmanlı Müellifleri” adlı eserinden alınmıştır.

      Vefatı Hicri 1259, Miladi 1843 yılında olmuştur. 20 kadar eseri bulunmaktadır. Türbe si Siirt’te Bileyliye Mezarlığı’ndadır.

Şeyh Musa Hz.

       Türbesi Siirt Doğan Mahallesi’ndedir. Şeyh Musa’nın, Şeyh İlyas, Şeyh Naccar ve Şeyh Türki’nin hocası olduğu söylenir. Şeyh Musa’nın kerametlerinden biri,Cuma Nama zı’na gittiğinde tarlasını O’nun yerine bir arslanın sürmesidir.

Şeyh Hattab Hz.

      Hicri 1626, Miladi 1846’da Siirt’te doğmuş olan bu zat, baba tarafından Hz. Ömer (R. A.)’e ulaşır.Akli ve nakli ilimleri Siirt’in baş alimi Ömer Alim’le Müftü Hüseyin’den oku yarak kazandığı iktidar ve ehliyete binaen, ilim icazetini Müftü Hüseyin’den almıştır. Hac farizesini ifa maksadıyla Hicaz’a gittiğinde Mekke-i Mükerreme Müftüsü büyük Al im Zeyni Dehlan’dan ders almış ve icazetname almıştır.

      Hicaz’dan döndükten sonra “Cerrah “ Camii’nde ilim yaymaya başladı. Tefsir, hadis ve diğer ilimlerdeki ihtisasıyla kısa zamanda şöhret kazandı.Bir tefsiri şerifinin meydana getirilmesindeki azmine ömrü vefa etmemiştir. Fenni sarfta “Ümmu’l-Ulüm”,Nanude “Ebu’l-Ulum”, mantıkta “Mizanu’l-Ulum” adlarında telifleri, bedi ve beyanda ve ilmi kal emde, usulü fıkıhta ve tecvitte birer manzumesi vardır.

       Hikmetli sözleri, münacatta şiirleri meşhurdu. Çok güzel konuşur ve cemaati etkiler di. İmam ve müderrisi olduğu İl Merkezi’nde Cerrah Camii’ndeki özel türbede metfundur.

Şeyh Şerafettin Hz.

       Hem ilmi ve şiirleri hem de cesaretiyle ünlü, devlete itaatı benimsemiş bir insandır. Ona göre itaatsizlik kibirden ileri geliyor. Şeyh Şerafettin Hz. 1. Dünya Savaşı’nda Ruslar Kars’a girdiklerinde binbaşı rütbesiyle Hasankale’ye gider. Dönüşte gönüllü toplayarak savaşa katılır. Ruslar Siirt ve Bitlis arasına geldikleri zaman halkın Siirt’ten göç etmesini engeller. Şeyh Şerafettin Hz. Milli Mücadele’ den sonra ortaya çıkan bazı ayrılıkçı hareketleri bastırmış, aşıret arasındaki kavgalara son vererek birliği sağlamıştır. Türbesi İl Merkezi’nde bulunmaktadır.

Şeyh Celaleddin Hz.

        Şeyh Celaleddin (KARDEŞ) yakın tarihimizin yetiştirdiği büyük din alimlerindendir. Memozin’i Arapça’ya tercüme etmiş, ayrıca çok değerli dini incelemeleri vardır. Zürriyeti olmadığı için zengin kütüphanesi Siirt Müftülüğü’nce muhafaza altına alınmış olup, türbesi İl Merkezi’nde bulunan Cerrah Camii’nde bulunmaktadır.